Το αμπαλί στη Λευκάδα
Το αμπαλί στη Λευκάδα: ένα παιχνίδι που έγινε μνήμη και ξαναβρίσκει τη θέση του
Το αμπαλί, η παραδοσιακή μορφή της σημερινής εδαφοσφαίρισης ή πετάνκ, υπήρξε για δεκαετίες αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας στη Λευκάδα. Αν και η ακριβής προέλευσή του στο νησί δεν είναι γνωστή, θεωρείται ότι πέρασε στη λευκαδίτικη ζωή κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας, ακολουθώντας την πορεία κι άλλων δυτικών παιχνιδιών και συνηθειών. Αυτό που είναι απολύτως σίγουρο, σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που το πρόλαβαν, είναι ότι παιζόταν συστηματικά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70, αποτελώντας μια σταθερή εικόνα των απογευματινών στην πόλη.
Το παιχνίδι εξελισσόταν κυρίως στη Κουζούντελη και στη Σκάλα, σε μεγάλα χωμάτινα γήπεδα μήκους περίπου 23–24 μέτρων. Το πατημένο χώμα, οι μικρές κλίσεις στις άκρες και οι βαριές ξύλινες μπάλες από βελανιδιά καθόριζαν τον χαρακτήρα του.
Οι μπάλες δεν ήταν τέλειες σφαίρες, αλλά κυλινδρικές με ειδικές «φάλτσες», ώστε να μπορούν να στρίβουν ή να παίρνουν καμπύλες, επιτρέποντας ιδιαίτερες τεχνικές κινήσεις, όπως το περίφημο «σμούκιο» – η ικανότητα να χτυπάς τη μπάλα του αντιπάλου και να παίρνεις τη θέση της στο γήπεδο.
Το αμπαλί δεν ήταν παιχνίδι των λίγων ούτε είχε κοινωνικούς διαχωρισμούς. Το έπαιζαν μάστορες, έμποροι, επαγγελματίες και εργαζόμενοι κάθε είδους, συνήθως, όμως, άντρες ηλικίας 45–60 ετών. Η ώρα του παιχνιδιού ήταν μια καθημερινή συνάντηση, ένα σημείο κοινωνικοποίησης, με πειράγματα, χιούμορ και «κεράσματα» – φιλικά στοιχήματα μεταξύ των παικτών. Οι νεότεροι συνήθως παρακολουθούσαν απ' έξω, καθώς το παιχνίδι θεωρούνταν υπόθεση των μεγάλων και μέρος της δικής τους απογευματινής διασκέδασης.
Οι γηπεδούχοι χώροι ήταν συνδεδεμένοι με τα καφενεία της εποχής. Ο ιδιοκτήτης του καφενείου συντηρούσε το γήπεδο και είχε στην κατοχή του τις μπάλες, δημιουργώντας ένα σταθερό σημείο συγκέντρωσης για τους παίκτες και τους θεατές.
Το αμπαλί δεν ήταν απλώς παιχνίδι· ήταν κοινωνικό δρώμενο. Μάλιστα, υπάρχουν μαρτυρίες ότι κατά την περίοδο της ιταλικής κατοχής, Ιταλοί στρατιώτες έπαιζαν μαζί με τους Λευκαδίτες, σχηματίζοντας αντίπαλες ομάδες — μια εικόνα που αναδεικνύει πόσο οργανικό στοιχείο της τοπικής ζωής ήταν.
Η παρακμή του παιχνιδιού ήρθε απότομα στα τέλη της δεκαετίας του '70 και στις αρχές του '80. Η Λευκάδα άδειαζε, καθώς οι νέοι έφευγαν για τα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ νέοι τρόποι διασκέδασης εμφανίζονταν: η τηλεόραση, οι καφετέριες και η σταδιακή αλλαγή του τρόπου ζωής. Οι μεγάλοι παίκτες γερνούσαν, οι νεότεροι δεν είχαν ενταχθεί ποτέ πραγματικά στο παιχνίδι, και έτσι το αμπαλί σίγησε σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη. Οι παλιές σκηνές της Σκάλας και της Κουζούντελης έμειναν μόνο στις μνήμες όσων πρόλαβαν την εποχή όπου το γήπεδο ήταν κάτι σαν υπαίθριο σαλόνι της πόλης.
Παρότι χάθηκε για χρόνια, το αμπαλί δεν έπαψε να αποτελεί κομμάτι της λευκαδίτικης ταυτότητας. Μετά το 2010 ξεκίνησε μια οργανωμένη προσπάθεια αναβίωσης του αθλήματος. Ο Σύλλογος Αμπαλί–Πετάγκ Λευκάδας δημιούργησε νέα γήπεδα ευρωπαϊκών προδιαγραφών και ανακατασκεύασε ένα παραδοσιακό χωμάτινο γήπεδο στο Νυδρί, ώστε να διατηρείται ζωντανή η παλιά μορφή του παιχνιδιού.
Στο πλαίσιο της έρευνάς μου για την ιστορία και την αναβίωση του αθλήματος, μίλησα με τον Κωνσταντίνο Λάζαρη, πρόεδρο του Συλλόγου Εδαφοσφαίρισης Λευκάδας, ο οποίος ανέδειξε τη σημασία της προσπάθειας αυτής για τη διάσωση μιας τοπικής παράδοσης που κινδύνευε να χαθεί. Όπως εξήγησε, ο σύλλογος είναι πλέον μέλος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Εδαφοσφαίρισης, συμμετέχει σε πανελλήνιους αγώνες και έχει παρουσία ακόμη και στην εθνική ομάδα. Παράλληλα, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, δημιουργήθηκε ντοκιμαντέρ μικρού μήκους που καταγράφει την ιστορία, τις μαρτυρίες και το υλικό των παλιών παικτών.
Σήμερα το αμπαλί στη Λευκάδα παίζεται πιο ανοιχτά από ποτέ. Παιδιά, γυναίκες και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας συμμετέχουν ισότιμα, ενώ το παιχνίδι προσφέρεται και για όσους δεν μπορούν να αθληθούν έντονα, λόγω του ήπιου ρυθμού και της έμφασης στην τεχνική αντί στην ταχύτητα. Το σύγχρονο παιχνίδι γίνεται ξανά σημείο κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας, μια ευκαιρία για χαλάρωση και παρέα μακριά από οθόνες και τη γρήγορη καθημερινότητα.
Η αναβίωση του αμπαλιού δεν αφορά μόνο τον αθλητισμό. Αποτελεί στοιχείο μνήμης, συνέχεια μιας παράδοσης που χαρακτήρισε την κοινωνική ζωή της πόλης για δεκαετίες. Κάθε μπάλα που κυλά σήμερα στο χώμα συνδέει το παρόν με το παρελθόν, θυμίζοντας τη Λευκάδα όπως ήταν κάποτε — ανθρώπινη, ζωντανή και δεμένη γύρω από μικρές καθημερινές συνήθειες που την έκαναν μοναδική.