Εκεί που Στοιχειώνουν οι Νεράιδες

Παραφυσικά Φαινόμενα στη Λευκάδα: Νεράιδες, Στοιχειά και Άυλες Παρουσίες

Μέσα στις βαθιές χαράδρες, τα άγρια ρέματα και τους απόκρημνους γκρεμούς της Λευκάδας, δημιουργήθηκαν ιστορίες που δεν καταγράφηκαν ποτέ σε επίσημα αρχεία, αλλά πέρασαν από στόμα σε στόμα. Οι ντόπιοι μιλούσαν για πλάσματα που ζούσαν ανάμεσα στο φυσικό και το άυλο, το γήινο και το υπερβατικό. Όχι ως φαντασιώσεις, αλλά ως βιωμένες πραγματικότητες. Πίστευαν σε πράγματα πέρα από την λογική εξήγηση και πέρα από αυτά που βλέπει το μάτι· πολλά θεωρούσαν ότι υπάρχουν "εκεί που φυσάει" ή "εκεί που ρέει το νερό". Σε διάφορες περιοχές, όπως στον Φρυά και τη Λαγκάδα, λένε πως ακόμη και σήμερα δεν πρέπει να πίνεις νερό χωρίς να σταυρωθείς, ούτε να μιλήσεις δυνατά τις νύχτες δίπλα στα ρέματα.

Η δοξασία πως οι άνεμοι και τα νερά κατοικούνται από αόρατα πνεύματα ήταν πανίσχυρη και πανάρχαιη . Υπήρχε η πεποίθηση πως στον άνεμο φώλιαζαν στοιχειά: μπορούσε να φυσήξει ξαφνικά και να φέρει μαζί του μια φωνή, έναν ψίθυρο, μια σκιά. Δεν ήταν απλά  ένα φαινόμενο της φύσης – ήταν ένα μήνυμα από έναν άλλο κόσμο, μια παράξενη παρουσία. Το ίδιο ίσχυε και για τις περιοχές με νερό. Οι πηγές, τα ποτάμια, τα πηγάδια, ακόμα και οι υγρές και μουχλιασμένες πέτρες, θεωρούνταν τόποι κατοικημένοι από νεράιδες και νύμφες. Δεν ήταν τυχαίο που σε πολλά μέρη δεν πήγαιναν ποτέ να πάρουν νερό και προσπαθούσαν να τα αποφεύγουν όταν σκοτείνιαζε. Ο αέρας και το νερό ήταν δίαυλοι, ανοίγανε μια πύλη επικοινωνίας με έναν άλλον αθέατο κόσμο που πάντα φόβιζε του ντόπιους και τους κρατούσε μακρυά.

Στις ρεματιές κοντά στον Φρυά και ως τη θάλασσα, στην περιοχή της Λαγκάδας, τα μονοπάτια, τα ρυάκια, τα ρέματα και τα λαγκάδια ήταν το μέρος των νεράιδων, των ανεξήγητων φαινομένων. Οι ντόπιοι τα απέφευγαν το βράδυ, ειδικά μετά τα μεσάνυχτα, αλλά επίσης και στις 12 το μεσημέρι, διότι ήταν ώρες που πίστευαν ότι οι σκιές φούντωναν και τα δαιμονικά ξυπνούσαν. Οι γυναίκες της υπαίθρου προειδοποιούσαν: «Μην περάσεις απ' το λαγκάδι, νύχτα ή μεσημέρι. Θα σε καρτερούν τα στοιχειά».

Οι νεράιδες είναι από τις πιο γνωστές μορφές του αοράτου και του παραφυσικού. Περιγράφονται ως γυναικείες φιγούρες με μακριά, βρεγμένα μαλλιά και λεπτό σώμα, ντυμένες πάντα στα λευκά ή στα πράσινα. Συχνά εμφανίζονται τη νύχτα, κυρίως σε βραδινά περάσματα, να πλέκουν τα μαλλιά τους κοντά σε νερά. Δεν μιλούν, αλλά τραβούν κοντά τους όποιον τις κοιτάξει. Στα χωριά λένε ότι κάποιοι από τους άντρες που τις είδαν δεν γύρισαν ποτέ οι ίδιοι. Άλλοι τρελάθηκαν και άλλοι σιώπησαν για πάντα.

Πολλοί ντόπιοι έλεγαν πως είχαν δει νεράιδες, λευκοντυμένες, με φως γύρω τους, να βγαίνουν από τις πηγές και να στήνουν χορό. Έμοιαζαν με όμορφες κοπέλες, μα είχαν μάτια παγωμένα. Καλούσαν παιδιά με γλυκιές φωνές· και τα παιδιά, αν τις πλησίαζαν, χανόντουσαν για πάντα. Έλεγαν πως έπαιρναν τα λογικά και τις ψυχές των ανθρώπων στον κάτω κόσμο. Έτσι γεννήθηκε και ο φόβος του νερού: τα ποτάμια, τα πηγάδια, ακόμη και οι στέρνες θεωρούνταν κατοικίες αόρατων όντων. 

Υπάρχει μια παλιά αφήγηση από το Καλαμίτσι για έναν νέο που πήγε να ποτίσει τ' άλογα του μετά το δειλινό· όταν γύρισε, δεν αναγνώριζε τη μάνα του και μιλούσε ακατάληπτα και χωρίς συνοχή. Κάλεσαν τον ιερέα του χωριού και τον διάβασε πολλές φορές, προσπαθώντας να τον εξορκίσει μα χωρίς αποτέλεσμα. «Τον πήρανε», είπαν στο χωριό.

Κοντά σε νερόμυλους της πεδιάδας, τόπους γεμάτους ζωή τη μέρα και φόβο τη νύχτα, οι γυναίκες πήγαιναν να πλύνουν τα στρωσίδια, τα σεντόνια και τα μαλλιά για τα στρώματα του γάμου, τα ρούχα του σπιτιού. Ένα μεσημέρι, γύρισε μια λεχώνα απ' τον μύλο να θηλάσει το παιδί της, μα την ώρα που το κράτησε στην αγκαλιά της, το παιδί ξεψύχησε. Οι παλιοί δεν μίλησαν για αρρώστια, δεν προσπάθησαν να το εξηγήσουν, μα είπαν πως η γυναίκα πέρασε από τρίστρατο, φορτωμένη και μεσημέρι. «Δεν έπρεπε να σηκώσει το μωρό με το που γύρισε απ' τον δρόμο, γιατί την είχαν διαβεί σκιές»: είπαν οι γυναίκες στο χωριό. 

Τα τρίστρατα ήταν μέρη συγκέντρωσης παράξενης και ανεξήγητης ενέργειας. Στην αρχαιότητα θεωρούσαν ότι στα τρίστρατα συναντούσε κανείς την Εκάτη, την θεά της μαγείας και των μυστηρίων, που απεικονιζόταν με τρία πρόσωπα ή τρία σώματα, που συμβόλιζαν την εξουσία της πάνω σε τρεις κόσμους — τον ουρανό, τη γη και τον κάτω κόσμο. Μια δοξασία που έφτασε μέχρι τα νεότερα χρόνια αρκετά αλλαγμένη, μα κι αρκετά ίδια. Οι ντόπιοι έλεγαν ότι στα τρίστρατα συγκεντρώνονταν τα παγανά – πλάσματα που δεν ανήκαν ούτε στον πάνω κόσμο ούτε στον κάτω. Κάτι σαν χαμένα πνεύματα, που ζήλευαν τους ζωντανούς. Στις 12 το μεσημέρι, κάτω από δέντρα, όπως η συκιά – του Ιούδα το δέντρο– , τα δαιμονικά αποκτούσαν δύναμη. Πολλοί ορκίζονταν πως άκουγαν ψιθύρους, ενώ άλλοι έλεγαν πως έβλεπαν σκιές να περνούν ανάμεσα στα φύλλα χωρίς άνεμο. 

Ο Αύγουστος, ο πιο ζεστός μήνας, ήταν αυτός που οι γιαγιάδες αποκαλούσαν «ο μήνας του κακού». Όχι γιατί έφερνε αρρώστιες ή κακοκαιρία, αλλά γιατί ξυπνούσε τα πνεύματα. Τότε έπιαναν τα ανεμοστροφίλια : μικροί, ξαφνικοί στρόβιλοι ανέμου που έσερναν μαζί τους χώμα, χορτάρι, και μέσα τους, καθώς πίστευαν, κρύβονταν δαιμονικά. Αν στεκόσουν μπροστά τους, σε «σήκωναν», σε έπαιρναν μαζί τους σε μέρη και τόπους που άνθρωπος δεν έπρεπε να δει. Διηγήσεις αναφέρουν για μια γυναίκα κοντά στην Επισκοπή, που γύρναγε απ' την Απεταστή με τα πλυμένα ρούχα στο κεφάλι της και χάθηκε μέσα σε έναν τέτοιο στρόβιλο. Όσο και αν έψαξε η οικογένεια της δεν βρέθηκε ποτέ ξανά.

Πιο σκοτεινές είναι οι ιστορίες με στοιχειά: πνεύματα ακαθόριστα χωρίς μορφή και ύλη, δεμένα με τόπους και την φύση. Στον Κάβαλο έλεγαν ιστορίες για ένα στοιχειό που φύλαγε έναν παλιό μύλο κι ένα άλλο που κυκλοφορούσε σε μια ξεχασμένη στέρνα.  Τα στοιχειά δεν έχουν ποτέ σταθερή μορφή ή όψη: Άλλοτε παρουσιάζονται σαν μαύρος ίσκιος που περνά ξυστά απ' το πρόσωπό σου, κι άλλοτε σαν άλογο που χλιμιντρίζει χωρίς να φαίνεται. Σε κάποια χωριά, λένε πως αν περάσεις από συγκεκριμένα σημεία τη νύχτα, θα νιώσεις ένα ανεξήγητο βάρος στο στήθος ή πως κάποιος σε ακολουθεί,  χωρίς να υπάρχει κανείς. Κάποιοι θυμούνται τα άλογα τους να τρομάζουν όταν πλησίαζαν σε συγκεκριμένες ρεματιές· δεν προχωρούσαν, αγρίευαν, χτυπούσαν το έδαφος με δύναμη, σαν να έβλεπαν κάτι που ο άνθρωπος δεν μπορούσε.

Τα στοιχεία ήταν πνεύματα που ταυτίζονταν με ένα μέρος, "το στοίχειωναν". Οι παλιοί μάστορες πρόσεχαν όταν έχτιζαν γεφύρια ή σπίτια και πάντα έλεγαν ότι για να " δέσει το χτίσιμο" πρέπει να ρίξουν κάτι στα θεμέλια, σαν μια μικρή προσφορά στη γη, σαν μια μικρή θυσία για να προστατεύουν από τα στοιχεία: ένα κόκαλο από ζώο, λίγο χώμα από τάφο, λίγες σταγόνες αίμα. Αν δεν προνοούσες, θα ερχόταν κάποιο στοιχειό για να φυλάει το μέρος εσαεί και μετά δεν μπορούσε κανείς να το διώξει.

Πολλές είναι, επίσης,  οι ιστορίες για ανήσυχα πνεύματα, για ψυχές ανθρώπων που πέθαναν άδικα και δεν μπορούσαν να βρουν ηρεμία. Αν κάποιος πέθαινε χωρίς εξομολόγηση ή από "άδικο αίμα" υπήρχε φόβος να «σηκωθεί». Λέγεται πως σε μια γειτονιά στα Λαζαράτα, κάθε φορά που πέθαινε άνθρωπος από καβγά ή φονικό, ακουγόταν χτύπος αλυσίδας κάτω απ' τη γη.  Άλλοι έλεγαν πως, αν τα άλογα στον στάβλο τρόμαζαν χωρίς λόγο ή αν το λυχνάρι έσβηνε τρεις φορές, τότε η ψυχή ενός νεκρού έψαχνε εκδίκηση.

Ιδιαίτερες είναι και οι μαρτυρίες για δαιμονισμούς — κυρίως σε νεαρές κοπέλες, λίγο πριν το προξενιό ή ύστερα από έντονο πένθος. Κάποιες  μιλούσαν με αντρική φωνή και άλλες έκλειναν τα μάτια τους κι έλεγαν πράγματα που δεν καταλάβαινε κανείς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, καλούσαν τον παπά του χωριού και διάβαζε ευχές, ξόρκιζε το κακό και λιβάνιζε το σπίτι. Μα αν η κοπέλα έφτυνε μαύρο νερό ή έκλαιγε χωρίς δάκρυα, έλεγαν πως το στοιχειό την είχε δέσει.

Ο φόβος ήταν κομμάτι της καθημερινότητας των κατοίκων των χωριών της Λευκάδας, μα πολλές φορές τον χρησιμοποιούσαν και σαν μια μέθοδο προστασίας. Λέγανε ιστορίες για να κρατάνε τα παιδιά κοντά τους και ασφαλή, γιατί η φύση έκρυβε και κρύβει κινδύνους που ο άνθρωπος δεν μπορεί να προβλέψει ή να κατανοήσει.

 Υπήρχε, όμως πάντοτε η πεποίθηση πως ο κόσμος δεν είναι μονάχα ό,τι μπορούσαν να δουν ή να αγγίξουν. Υπήρχε κι ένας άλλος κόσμος, ανεξερεύνητος, πίσω από τον καθρέφτη, μέσα στο νερό, στον ήχο του αέρα, στα βάθη της θάλασσας. Και αυτόν τον κόσμο έπρεπε να τον σέβεσαι, να τον φοβάσαι, να μην τον πλησιάζεις και να μην τον προκαλείς.