Το κακό μάτι και η αβασκανία στην Λευκάδα

Παράδοση, πίστη και πρακτικές προστασίας από το φθόνο

Το φαινόμενο του «κακού ματιού», γνωστό και ως αβασκανία, αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα λαϊκά πιστεύω σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και την Ελλάδα. Στη Λευκάδα, η πίστη στη δύναμη του βλέμματος που μπορεί να μεταδώσει αρνητική ενέργεια παραμένει έντονη, ιδιαίτερα σε χωριά όπου οι παραδόσεις διατηρούνται με σεβασμό από γενιά σε γενιά.

Στο νησί όπως και σε πολλά μέρη του ελληνικού κόσμου, το κακό μάτι δεν είναι απλώς ένας λαϊκός μύθος. Είναι μια πολιτισμική εμπειρία, ένα μείγμα πίστης, παρατήρησης και τελετουργίας, που περνάει από γενιά σε γενιά. Στο νησί, η αβασκανία — η μεταφορά κακής ενέργειας από τη ζήλια ή τον φθόνο — αντιμετωπίζεται με τεχνικές, ευχές, αντικείμενα και, πάνω απ' όλα, με πίστη και παραδοχή της καλής ενέργειας, της καλής τύχης. 

Τι είναι το κακό μάτι;

Το κακό μάτι αποδίδεται στη ζήλια ή τον φθόνο, ακόμα και σε υπερβολικό θαυμασμό, που εκπέμπεται –ηθελημένα ή άθελά– από ένα άτομο προς κάποιο άλλο. Πιστεύεται ότι αυτή η ενέργεια μπορεί να προκαλέσει σωματικά ή ψυχολογικά συμπτώματα: ατονία, πονοκέφαλο, κακή διάθεση, αϋπνία, ακόμα και ανεξήγητη ασθένεια. Τα μικρά παιδιά θεωρούνται πιο ευάλωτα.

Λευκαδίτικες πρακτικές προστασίας

Η κοινωνία της Λευκάδας έχει διαμορφώσει με τα χρόνια ένα πλούσιο σύστημα πρακτικών για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ματιού:

Ποδαρικό και η σημασία του πρώτου επισκέπτη Οι κάτοικοι επιλέγουν με μεγάλη προσοχή ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι την Πρωτοχρονιά ή την πρώτη του μήνα. Το άτομο αυτό πρέπει να έχει «καλό ποθιακό», δηλαδή να φέρει θετική ενέργεια και τύχη.

Αντικείμενα προστασίας Πέταλο αλόγου στην εξώπορτα για καλή τύχη. 

Σκόρδο κρεμασμένο σε εμφανές σημείο, καθώς θεωρείται πως διώχνει το μάτι.

 Μάτι ή κοκόνα (χάντρα με μπλε χρώμα) φορεμένο στο λαιμό ή τοποθετημένο στο σπίτι.

 Σκούπα πίσω από την πόρτα για να απομακρύνεται η κακή ενέργεια.

 Μαύρη ποδιά κάτω από το μαξιλάρι ή στο κρεβάτι για προστασία από κακά όνειρα.

Τελετουργίες και μέθοδοι ξεματιάσματος

Οι τεχνικές για την απομάκρυνση του ματιού διαφέρουν ανά περιοχή και οικογένεια. Κάποιες από τις πιο συνηθισμένες περιλαμβάνουν:

• Ξεμάτιασμα με λάδι και νερό: Σε ένα φλιτζάνι τοποθετείται νερό και τρεις σταγόνες λάδι. Αν οι σταγόνες διαλυθούν, αυτό σημαίνει ότι το άτομο έχει ματιαστεί. Ακολουθεί προσευχή ή ευχή, η οποία λέγεται μυστικά.

• Ξεμάτιασμα με αλάτι: Τοποθέτηση χοντρού αλατιού σε μαύρο μαντήλι και διάβασμα κρυφής ευχής.

• Καύση κάρβουνων: Ανάβουν κάρβουνα και λέγονται ειδικά λόγια πάνω από αυτά – το λεγόμενο «σβήσιμο».

• Μέτρημα των παιδιών: Ειδικά για μικρά παιδιά, εφαρμόζεται τελετουργικό «μετρήματος» με σκοπό την απομάκρυνση της αρνητικής ενέργειας. Συχνά αυτό γινόταν από γυναίκες με ειδική γνώση και χάρισμα, στη χάση του φεγγαριού. Σε κάποιες περιπτώσεις, το τελετουργικό ήταν πιο σύνθετο, περιλαμβάνοντας κάψιμο κεραμιδιού με μέλι, ροκούλες και αγγίγματα στα σημεία του σώματος του παιδιού. Αυτές οι πρακτικές γίνονταν συνήθως τρεις φορές, πάντα σε φθίνουσα σελήνη.

Πολιτιστική και κοινωνική σημασία

Η αβασκανία δεν αντιμετωπιζόταν απλά ως μια δειδαιμονία, αλλά αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της λαϊκής ιατρικής και των κοινωνικών σχέσεων. Ενδεικτικό είναι ότι όσοι ξεμάτιαζαν, δεν ζητούσαν ποτέ αμοιβή. Θεωρείτο χάρισμα, και η πληρωμή θα το «μαγάριζε».

Επιπλέον, το νερό που χρησιμοποιούνταν για το ξεμάτιασμα δεν έπρεπε να πετιέται στον δρόμο αλλά σε μια γλάστρα, ώστε να μην πατηθεί και μεταφερθεί το κακό.

Από την παράδοση στο σήμερα

Παρόλο που σήμερα πολλοί αντιμετωπίζουν το μάτι με σκεπτικισμό ή χιούμορ, η παρουσία του στην καθημερινή ζωή παραμένει. Η φράση «με μάτιασαν» ακούγεται ακόμη συχνά και συνοδεύεται, όχι σπάνια, από μια επίσκεψη στη γιαγιά που «ξέρει να ξεματιάζει».

Το κακό μάτι, πέρα από λαϊκή δοξασία, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής λαϊκής ψυχολογίας και παράδοσης. Η Λευκάδα, με το πλούσιο πολιτισμικό της υπόβαθρο, διατηρεί ακόμη και σήμερα ζωντανές αυτές τις πεποιθήσεις – άλλοτε με πίστη, άλλοτε με νοσταλγία, αλλά πάντα με σεβασμό στη δύναμη του βλέμματος.

*Ευχαριστώ θερμά την κυρία Μαρία Ζαβιτσάνου και την κυρία Γεωργούλα Ζαμπέλη για όλες τις χρήσιμες πληροφορίες που μου έδωσαν για το άρθρο.